(Wpis sprawdzony i zaktualizowany na 2023 r.)
Jeśli jesteś pracodawcą i w ramach działalności Twoich pracowników tworzone są przez nich utwory – ten wpis jest dla Ciebie. Jeśli jesteś pracownikiem i w ramach świadczenia pracy tworzysz utwory, dobrze żebyś zapoznał się z tym wpisem i poznał swoje karty negocjacyjne. Dla pewności, że rozumiemy tak samo utwory (w znaczeniu nadanym przez prawo autorskie), odsyłam do tego wpisu. 🙂 Dla uproszczenia, jeśli jesteś w branży kreatywnej, to ogromne prawdopodobieństwo, że ten wpis po prostu Ciebie dotyczy.
Co ważne, pracownicze utwory naukowe oraz pracownicze utwory komputerowe rządzą się swoimi prawami, których ten wpis nie obejmuje.
Co to jest utwór pracowniczy?
Prawo autorskie wychodzi naprzeciw pracodawcom, ponieważ przejście praw autorskich, w braku odmiennych zastrzeżeń, dokonuje się automatycznie, z mocy ustawy. Musimy jednak mówić o pracodawcy i pracowniku w rozumieniu prawa pracy. Poniżej wyjaśniam co to oznacza w praktyce. Na początek, żeby wszystko było w jednym miejscu, podstawa prawna (ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych):
Art. 12. Utwór stworzony w ramach stosunku pracy
1. Jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.
2. Jeżeli pracodawca, w okresie dwóch lat od daty przyjęcia utworu, nie przystąpi do rozpowszechniania utworu przeznaczonego w umowie o pracę do rozpowszechnienia, twórca może wyznaczyć pracodawcy na piśmie odpowiedni termin na rozpowszechnienie utworu z tym skutkiem, że po jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez pracodawcę wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają do twórcy, chyba że umowa stanowi inaczej. Strony mogą określić inny termin na przystąpienie do rozpowszechniania utworu.
3. Jeżeli umowa o pracę nie stanowi inaczej, z chwilą przyjęcia utworu pracodawca nabywa własność przedmiotu, na którym utwór utrwalono.
Art. 13. Przyjęcie utworu pracowniczego
Jeżeli pracodawca nie zawiadomi twórcy w terminie sześciu miesięcy od dostarczenia utworu o jego nieprzyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian w wyznaczonym w tym celu odpowiednim terminie, uważa się, że utwór został przyjęty bez zastrzeżeń. Strony mogą określić inny termin.
Kiedy powstaje utwór pracowniczy?
Muszą zostać spełnione dwie przesłanki:
- utwór powstał w ramach świadczenia stosunku pracy (nie zlecenia, dzieła, B2B czy innego rodzaju stosunku prawnego łączącego strony),
- powstały utwór jest wynikiem obowiązków wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.
| A zatem trzeba pamiętać, że nie mamy do czynienia z utworem pracowniczym w przypadku utworów powstałych w ramach świadczenia usług zlecenia, wykonania dzieła czy B2B i nie dochodzi do automatycznego przeniesienia praw autorskich (potrzebne są do tego osobne zapisy w umowach lub oddzielna umowa). Ponadto, powstały utwór musi być rezultatem obowiązków pracowniczych, to znaczy że jeśli Twój pracownik na Twoją prośbę wykona coś, co nie należy do jego obowiązków pracowniczych i w rezultacie powstanie utwór, to nie masz do niego praw autorskich. Nawet jeśli robił to w czasie pracy, korzystając z Twoich zasobów i infrastruktury. To samo dotyczy innych utworów powstałych w czasie przeznaczonym na świadczenie pracy. Taka działalność może naruszać obowiązki pracownicze, jednak nie daje Ci praw na gruncie prawa autorskiego. |
Na co warto zwrócić uwagę w umowach z pracownikami (pracodawcą) ?
- Zwróć uwagę na to, żeby obowiązki pracownicze wpisane w umowie o pracę pokrywały się z faktycznie wykonywanymi obowiązkami. Jeśli pracownik wykonuje dodatkową pracę w ramach polecenia służbowego, którego rezultatem jest utwór, pamiętaj żeby podpisać dodatkową umowę przenoszącą prawa autorskie (lub umowę licencyjną, jeśli wystarcza)
- Pamiętaj o wpisaniu w umowę pól eksploatacji, na jakich przysługiwać będą prawa do korzystania z utworu. Jeśli tego nie zrobisz, nie ma tragedii, bo w przypadku sporu brany będzie zgodny zamiar stron oraz cel umowy o pracę, ale zdecydowanie trzeba pamietać, że pracodawcy przysługuje prawo do korzystania z utworu wyłącznie na wskazanych polach eksploatacji.
- Jeśli regulujesz współpracę w oparciu o inne umowy cywilnoprawne, pamiętaj o zadbaniu o klauzule dotyczące praw autorskich oraz wymieniu pól eksploatacji.
- Sposób przyjęcia utworu – Powyższe oznacza, że pracownik i pracodawca mogą w umowie o pracę inaczej sprecyzować sposób i termin przeniesienia majątkowych praw autorskich na pracodawcę, bądź w ogóle określić, że prawa te pozostają przy pracowniku. Zgodnie z ustawą pracodawca ma 6 miesięcy od dostarczenia utworu na zawiadomienie pracownika o jego nieprzyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian, jeśli tego nie zrobi uważa się utwór został przyjęty bez zastrzeżeń. Strony mogą się zatem umówić na przykład na przyjęcie utworu za każdorazowym oświadczeniem ze strony pracodawcy, określić inny termin etc.
- Określenie terminu na rozpowszechnienie utworu. Zgodnie z ustawą pracodawca musi przystąpić do rozpowszechnienia utworu (nazwijmy to w uproszczeniu „wykorzystania utworu) w okresie dwóch lat od jego przyjęcia. Jeżeli tego nie zrobi, twórca może wyznaczyć pracodawcy termin do rozpowszechnienia, a po jego bezskutecznym upływie przejmuje z powrotem autorskie prawa majątkowe razem z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono. Jeśli chcesz wydłużyć/skrócić ten termin, to musi to być zawarte w umowie.
- Niewykonywanie (lub wykonywanie) autorskich praw osobistych. Prawa te są niezbywalne i jakakolwiek umowa, która przewiduje ich zbycie jest nieważna. Strony mogą się jednak umówić, na ich niewykonywanie. Taka sytuacja na pewno będzie korzystne dla pracodawcy, gdyby jednak pracownik chciał mieć możliwość „chwalenia się” swoimi utworami np. w swoim własnym portfolio, niech zastanowi się nad godzeniem na taki zapis. Z pewnością ma niezły argument w kieszeni, bo brak zapisów w tej kwestii oznacza możliwość wykonywania autorskich praw osobistych.
Pamiętaj, że jeśli potrzebujesz spersonalizowanych odpowiedzi służę pomocą na prywatnych konsultacjach! Szczegóły znajdziesz tutaj.
Zakończenie stosunku pracy, utrata praw autorskich.
| Zakończenie stosunku pracy nie powoduje, że pracodawca traci nabyte od pracownika majątkowe prawa autorskie. Straci je natomiast jeśli w okresie dwóch lat od daty przyjęcia utworu nie przystąpi do jego rozpowszechnienia. |
Trzeba jednocześnie pamiętać, że Pracownik nie traci autorskich praw majątkowych, autorskie prawa osobiste są niezbywalne. Pracownik ma prawo do autorstwa utworu, żądania od pracodawcy oznaczenia utworu swoim nazwiskiem, pseudonimem lub anonimizacji utworu, chyba że w umowie znajdzie się zapis o niewykonywaniu autorskich praw osobistych. (opisałam ten przypadek powyżej, w punkcie 6. akapitu o zapisach umownych).
Pamiętaj, że własność intelektualna na rynku ma sporą wartość, dlatego warto wiedzieć jak sprawę utworów pracowniczych reguluje prawo, zarówno wtedy kiedy jesteś pracodawcą, jak i pracownikiem. Z pewnością daje to argumenty do negocjowaniu stawki za pracę. Zawsze powtarzam, że znajomość prawa służy!
Jeśli masz dodatkowe pytania, służę pomocą!
Peace & Law! 🙂
Nazywam się Ela Szymanek, jestem prawniczką i stworzyłam kancelarię bez spiny Peace & Law.
Wraz z zespołem ogarniam dla klientów prawa autorskie, e-commerce, umowy i szeroko rozumiany biznes online. Z wielką pasją edukuję z prawa na blogu, webinarach, festiwalach, prelekcjach a także na uczelni WSB na kierunku „E-marketing i e-commerce. Biznes w Internecie.”
Potrzebujesz pomocy prawnej? Napisz tutaj!
